Bitwa na płótna

Otaczają nas obrazy. Nie tylko płótna w ramach, ale też te ukryte w reklamach, plakatach, memach, komputerowych animacjach. Czy obrazy sprzed kilkuset lat mogą z nimi konkurować? Bawiąc się sztuką, poszukuję odpowiedzi również na takie pytania. Tym razem sięgając z pomocą technologii, do Europy przełomu XVI i XVII wieku…

Awanturnik czy ostoja spokoju?
Ten, który silnym światłocieniem wprowadził malarstwo w barok czy czołowy portrecista dworski?
Człowiek noża, sałaty i malowanych prostytutek czy szlachcic, mąż żonie i ojciec dzieciom?
Ten który zmarł goniąc obrazy odpływające statkiem czy ten, który zmarł po krótkiej chorobie?
Aż chce się zakrzyknąć:

Oto starcie dwóch dżentelmenów epoki baroku. Przed Państwem bitwa na płótna: Caravaggio vs Velasquez.

Przeglądamy albumy z reprodukcjami, zaglądamy do materiałów dostępnych online oraz czytamy książki. Czasami zadajemy sobie zagadki. Wyruszamy na detektywistyczne wyprawy.

Krok 1) Spójrz na ten obraz. Jaki może mieć tytuł? Co przedstawia? Gdzie mógł zostać umieszczony? W jakim pomieszczeniu?

Krok 2) Poznanie oryginalnego tytuły obrazu, nadanego przez autora. Poznanie miejsca umieszczenia obrazu (np.: poprzez obejrzenie fragmentu filmu – przykładowy link w źródłach na dole tekstu).

Krok 3) Spójrz na obraz z własnej perspektywy i oczami XVII wiecznego mieszkańca wkraczającego do Santa Maria del Popolo.

Krok 4) Jak ty odbierasz obraz? Zastanów się dlaczego obraz nie spodobał się oglądającym?
Własne wyjaśnienia i interpretacje obrazu uzupełniamy o wiadomości przygotowane przez znawców sztuki.

Inne zadanie dotyczyło dwóch wersji jednego obrazu (można zaproponować zabawę z innymi duetami np.: Supper at Emmaus, Dawid, Wróżenie z ręki).

Przed tobą dwie wersje obrazu „Chłopiec ugryziony przez jaszczurkę”. Oba stworzone przez Caravaggio, włoskiego malarza uznawanego za pierwszego wielkiego artystę barokowego.

Krok 1) Znajdź i zapisz w punktach różnice i podobieństwa między dwoma obrazami. Wybierz wersję, którą uznajesz za lepszą. Dlaczego?

Krok 2) Zapisz co przedstawia obraz. Skup się na przedstawieniu wyłącznie informacji. Przygotuj notatkę tak, aby mogła być instrukcją np.: dla osób niedowidzących/niewidomych.

Krok 3) – Zapisz własną interpretację obrazu. Co według ciebie symbolizuje? Czy/jaką ukrytą treść chciał przekazać autor dzieła? Co oznaczają przedstawione przedmioty? Jakie emocje przekazuje?

UWAGA: na tym etapie nie szukaj interpretacji obrazu dokonanych przez inne osoby!

Wraz z poznawanymi obrazami, poznajemy postać autora. Kim był? Gdzie mieszkał? Jak wyglądała sytuacja Włoch na przełomie wieku? Jak żył? Co robił poza malowaniem? Dlaczego wzbudzał kontrowersje? Co wniósł do malarstwa? Dla kogo był inspiracją?

Zajrzyjmy jeszcze na półwysep Iberyjski. Tu poznajemy postać Diego Velasqueza, szlachcica będącego malarzem na dworze króla Filipa IV. Najwyższa pozycja artysty w tym czasie, zapewniająca dostatek i sławę.
My mamy do dyspozycji przepięknie wydany album Muzeum Prado. Niemal 500 stron reprodukcji wraz ze zbliżeniami ukazującymi detale. Publikacja ułatwia nam zabawę w wyszukiwanie zagadek, choć z powodzeniem można album papierowy zastąpić przygotowaną galerią zdjęć oraz detali.

Co przedstawia ten fragment? Zastanawiamy się gdy oglądamy wykadrowaną część obrazu Portrait of the Infante Don Carlos. Tych kilka pociągnięć pędzla… czy to aby nie rękawiczka?

Czy to ta sama postać czy inne? Zastanawiamy się oglądając serię portretów. Zagadka jest prosta gdy ma się widoczne tytuły. Co jednak, jeśli ich nie możemy odczytać?

Przeglądając galerię prac poszukujemy koni. Na ilu obrazach znajdują się te zwierzęta, a ile różnych rumaków? Czym różnią się, a w czym są podobne do konia z obrazu Cavaraggio?

Isabel de Borbón odjeżdża czy malarz się pomylił? Spójrzmy na widoczne na płótnie Equestrian Portrait of Elisabeth of France poprawki… jakby ruch kopyta i głowy konia.

Dlaczego geograf wcześniej trzymał kieliszek? A może nawet i dwa? Gdzie znaleźć odpowiedź na to pytanie?

Znajdź w obrazie Las Hilanderas or The Fable of Arachne “ślady” innych malarzy (np.: Michał Anioł, Rubens).

Skąd na obrazie hiszpańskiego portrecisty, fragmenty jakby z dzieł włoskiego artysty i flamandzkiego malarza?

Czy Velasquez mógł widzieć ich prace? A może spotkał któregoś z nich osobiście?

W tej bitwie na płótna nie chodziło nam o to by wybrać jednego z malarzy. Nie chodziło też o to, by ścigać się z innymi uczestnikami zabawy, ale by grać. Poszukując, przeglądając, tworząc wyzwania i zagadki, ćwiczyliśmy siebie, czujne oko, umiejętność interpretacji (nie zawsze będącej taką, jaką mają inni) i opowiadania o uczuciach.

By zrozumieć twórców żyjących kilkaset lat temu, sięgaliśmy do wiadomości z historii. Aby poczuć klimat tamtych lat, słuchaliśmy między innymi madrygałów stworzonych przez prekursora baroku w tej dziedzinie sztuki – Claudio Monteverdiego (polecam wykonanie Philippe Jaroussky with L’Arpeggiata and Christina Pluhar). Poszukując informacji przeglądaliśmy materiały anglojęzyczne lub te publikowane w języku hiszpańskim lub włoskim. Podejmując się pisania o sztuce, mam poczucie, że zrealizowaliśmy również edukację polonistyczną. A gdyby tak poszukać w obrazach matematycznych reguł? Sprawdzić kąty, łuki… byłaby i matematyka!

W finale gdy pojawiło się hasło, że potrafimy już rozpoznać obu malarzy, nadszedł czas na Kahoota! Coś również dla tych, którzy lubią grać „by wygrać” 😉

Przykładowe materiały wykorzystane podczas zajęć:

• Caravaggio: Złożenie do grobu | Architecture is a good idea/off topic https://youtu.be/T1rXt1uUQ5c
• Ewa Jałochowska, Historia sztuki dla dzieci i rodziców. Rozmowy z Kajtkiem. Wydawnictwo: Bukowy Las
• Kahoot! http://bit.ly/2APOXUQ
• Caravaggio – The Complete Works https://www.caravaggio-foundation.org/
• Velazquez – The Complete Works https://www.diegovelazquez.org/
• Smarthistory. art, history, conversation. Caravaggio, Crucifixion of Saint Peter https://youtu.be/cLICU2cDHrs
• Museum of Fine Arts, Boston. Art History: What Makes a Caravaggio? https://youtu.be/L9nhI9704cI
• Steely_Blues_Man Caravaggio: Man & Mystery https://youtu.be/C_s6gj2KB7s
• Khan Academy. Velázquez, Panny dworskie – film z polskimi napisami http://bit.ly/2iaRoWY
• Caravaggio: His life and style in three paintings | National Gallery https://youtu.be/1KcdgFxmnb4

W tekście umieszczone zostały grafiki:
[1] praca własna, na podstawie autoportretów Caravaggio i Velasqueza
[2] Caravaggio, Nawrócenie św. Pawła, domena publiczna
[3] Caravaggio, Chłopiec ugryziony przez jaszczurkę, domena publiczna
[4] Caravaggio, Chłopiec ugryziony przez jaszczurkę, domena publiczna
[5] Velasquez, Portrait of the Infante Don Carlos, domena publiczna
[6] Velasquez, Las Hilanderas or The Fable of Arachne, domena publiczna

Karolina Żelazowska, tutorka i edukatorka w Grupie Edukacyjnej Nomada. Członkini grupy eduzmieniaczy – Superbelfrzy RP. Trenerka w programie Mistrzowie Kodowania oraz członkini Stowarzyszenia Mistrzowie Kodowania. Emisariuszka Bezpiecznego Internetu w programie Cybernauci oraz trenerka w programie #SuperKoderzy. Moderatorka w programie Szkoła z Klasą 2.0., współpracująca z Centrum Edukacji Obywatelskiej. Autorka scenariuszy, tekstów, grafik i ilustracji oraz autorskich programów.